Kupu Whakataki
Ko te whakapumau me te pupuri i nga hiahia a Afrikaner te kaupapa tuatahi o te Roopu Nahinara (NP) i te pootitanga ki te mana i Awherika ki te Tonga i te tau 1948. I muri mai i te Ture Ture o te tau 1961, i whakakore i nga mana pooti o nga tangata mangumangu o Awherika ki te Tonga, ka mau tonu te mana pooti a te Nahinara. Āwherika ki te Tonga mā te Apartheid.
He mea noa te mauahara me te tutu i te wa o te Apartheid. Ko nga nekehanga anti-Apartheid i Awherika ki te Tonga i tono mo nga whiu o te ao ki te kawanatanga Afrikaner i muri mai i te Kohuru Sharpeville o 1960, i mate ai te 69 mautohe pango (South African History Online).
Ko te Apartheid kaore i tika te whakaatu i nga hiahia o nga Afrikaners, e ai ki te maha o nga Afrikaners i patapatai i te pono o te NP ki te pupuri. Ko nga tangata o Awherika ki te Tonga e kii ana ko ratou ano he Afrikaners i nga iwi me nga kaupapa torangapu. Ko te Boers, ko te tikanga 'nga kaiahuwhenua,' i kiia ano he Afrikaners tae noa ki te mutunga o te 1950s.
Afrikaner Nationalism Tuhinga Full Tuhinga
Ahakoa he rereke nga korero, he ahua rereke enei kupu. Ko te Roopu Nahinara te kanohi mo nga paanga katoa o Awherika ki te Tonga i mua i a Apartheid hei roopu whakahee i te rangatiratanga o Ingarangi. Na reira, i rapu te iwi motu kia tino motuhake mai i a Peretana ehara i te taha torangapu (White), engari i te taha ohaoha (Autarky) me nga tikanga (Davenport).
Ko Afro-Aferika, pango, tae, me Inia nga iwi matua e wha i Awherika ki te Tonga i tenei wa. I taua wa, ko te roopu rangatira ko nga tangata maa e korero ana i te reo Afrikaans: i kii ratou i mauria mai he mangumangu me nga karaehe mo te mahi i te wa o te hunga whai-koronialise, no reira karekau he hitori, he ahurea ranei. Na reira, ko te iwi Afrikaner i noho hei kaupapa tiaki (Davenport) mo nga taonga tuku iho ma.
Te hitori o Awherika ki te Tonga
Ko te kaha ake o te whai waahi o nga iwi Inia ki te kawanatanga me nga mahi torangapu e tohu ana kei te kaha ake te whakauru o te motu o Afrikaner i te mea e mohiotia ana nga Inia hei Awherika ki te Tonga.
I te wa o Apartheid, ka korero nga tangata ma o Awherika ki te Tonga ki te reo Afrikaans, he reo no Dutch. Hei reo whai mana o Awherika ki te Tonga, kua piki ake te kupu a Afrikaner ki te whakaahua i tetahi roopu iwi me tona reo.
I whakawhanakehia te reo Afrikaans e te taupori maa rawakore hei rereke ki te reo Tatimana paerewa. Karekau i akona te reo Afrikaans ki nga kaikorero mangumangu i te wa o Apartheid, na reira i whakaingoatia te reo Afrikaans hei whakakapi mo te Afrikaans.
Ko te roopu Het Volk (Norden) na DF Malan i whakatu hei whakakotahitanga i waenga i nga roopu Afrikaner, penei i te here Afrikaner me Het Volk. Ko te United Party (UP) i hangaia e JBM Hertzog i te tau 1939 i muri i tana wehenga atu i tana parirau ngawari ki te hanga i nga kawanatanga NP e toru mai i te tau 1924 ki te 1939.
I angitu te tono mo nga tangata Pango o Awherika ki te Tonga mo etahi atu tika i tenei wa e te roopu whakahee a United Party, i whakakore i te wehewehenga iwi ki roto i nga waahi motuhake e kiia nei ko Grand Apartheid, ko te tikanga ka taea e nga maakaa te whakahaere i nga mahi a nga mangumangu i o raatau kaainga motuhake (Norden).
Roopu National
I whakarōpūhia nga iwi o Awherika ki te Tonga ki roto i nga roopu iwi i runga i o raatau ahua me o raatau ahuatanga ohaoha i raro i te Ture Rehita Taupori i whakamanahia e te NP i muri i te hinganga o te United Party i te tau 1994. Hei hanga i tetahi turanga tautoko kaha mo tana roopu torangapu, ka uru te NP. ope ki te Afrikanerbond me Het Volk.
I whakaturia i te tau 1918 ki te whakatika i nga kohinga iti i hangaia e te imperialism o Ingarangi (Norden) i waenga i nga Afrikaners ma te "whakahaere me te tiaki" ia ratou. Ko nga tangata maa anake i uru atu ki te here Afrikaner i te mea he hiahia noa ratou ki nga paanga tahi: te reo, te ahurea, me te mana motuhake mai i te Pakeha.
I whakamanahia a Afrikaans tetahi o nga reo whaimana o Awherika ki te Tonga i te tau 1925 e te here Afrikaner, nana i whakatu te Afrikaanse Taal-en Kultuurvereniging. I tua atu, i timata te NP ki te tautoko i nga mahi ahurea penei i nga konohete me nga roopu rangatahi ki te kawe i nga Afrikaners ki raro i te haki kotahi (Hankins) me te whakakorikori i a ratou ki roto i te hapori ahurea.
He wehenga i roto i te Roopu Nahinara i ahu mai i runga i nga rereketanga o te akomanga ohaoha, kaore i te noho hei roopu kotahi: i mohio etahi mema me nui ake te tautoko a te iwi o mua ki te wikitoria i nga pooti o te tau 1948.
Ka taea hoki e koe te panui i raro nei etahi atu tuhinga roa mai i ta maatau paetukutuku mo te kore utu,
- Tuhinga mo Bantu Education Act In English For Free
- Tuhinga mo Nga Whainga Matauranga I Te Reo Ingarihi
Motu Afrikaner
Na te whakatairanga i te iwi Karaitiana ki nga iwi o Awherika ki te Tonga, i akiaki te Roopu Nahinara i nga tangata whenua kia whakaute, kaua ki te mataku i o raatau rereketanga, na reira ka riro mai nga pooti mai i nga Afrikaners (Norden). Ka taea te whakaaro he kaikiri te whakaaro i te mea karekau he tauritenga i mohiotia i waenga i nga iwi; engari, ko tana whakahau kia whakahaeretia te rohe kua whakawhiwhia ki nga mangumangu me te kore e whakauru ki etahi atu roopu.
Ko te hua o te Apartheid, ka wehea nga kainoho mangu me te ma i te taha torangapu me te taha ohaoha. Na te mea ka taea e te hunga maaka te utu ki nga whare pai ake, ki nga kura me nga huarahi haerenga, ka noho te wehewehe hei punaha ohaoha-a-iwi e pai ana ki te hunga maa taonga (Norden).
Na te rironga o te pooti taupori Afrikaner i te tau 1948, ka puhoi te mana o te Roopu Nahinara ahakoa nga whakahē wawe ki a Apartheid. Na ratou i whakatu a Apartheid kotahi tau i muri i te wikitoria i te pooti, hei ture a te kawanatanga e tuku ana i nga maa o Awherika ki te Tonga ki te whai waahi ki nga kaupapa torangapu me te kore mana ki te pooti (Hankins).
I te tekau tau atu i 1950, i raro i te Pirimia a Dr. NP, i whakatinanahia tenei ahua kino o te whakahaere hapori. Na te whakakapi i te reo Ingarihi ki te reo Afrikaans i roto i nga kura me nga tari a te kawanatanga, na Hendrik Verwoerd i para te huarahi mo te whakawhanaketanga o te ahurea Afrikaner i whakanui ai te hunga ma i o raatau rerekee kaua e huna (Norden).
I tukuna ano e te NP he kaari tohu tohu ki nga mangumangu i nga wa katoa. Nā te kore o te whakaaetanga whaimana, i rāhuitia kia puta atu i tō rātou rohe kua tohua.
I hangaia he punaha whakahaere hapori hei whakahaere i te kaupapa mangumangu e nga pirihimana ma, i mataku ai te tangata whenua ki te haere ki nga waahi kua tohua ki etahi atu iwi (Norden). Ko te hua o te kore whakaae a Nelson Mandela ki te tuku ki raro i te mana tokoiti a te hunga ma, ka uru tana ANC ki nga kaupapa whakatete ki a Apartheid.
Na roto i te hanganga o nga bantustans, ka mau tonu te kaupapa o te motu i te rawakore o Awherika me te aukati i tana tuku. Ahakoa te noho i roto i te rohe rawakore o te whenua, me utu nga tangata o Awherika ki te tonga ki te utu taake ki te kawanatanga ma (Norden) na te mea he whenua rahuitia nga bantustan mo nga tangata mangumangu.
Hei wahanga o nga kaupapa here a te NP, me kawe ano nga mangumangu ki nga kaari tuakiri. I tenei huarahi, ka taea e nga pirihimana te aro turuki i o raatau nekehanga me te hopu i a raatau mena ka uru atu ratou ki tetahi atu waahi kua tohua. I mau te mana whakahaere o nga taone nui e te hunga mangumangu i nga mahi kino a te kawanatanga, ka hopukina, ka mate.
I tua atu i te kore e whai kanohi ki te Whare Paremata, he iti ake nga ratonga matauranga me nga ratonga hauora i whakawhiwhia ki nga tangata mangumangu i nga maa (Hankins). Ko Nelson Mandela te perehitini tuatahi o Awherika ki te Tonga manapori katoa i te tau 1994 i muri i te whakahaerenga a te NP i te wa apartheid i Awherika ki te Tonga mai i te 1948 ki te 1994.
Ko te nuinga o nga mema o te NP he Afrikaners i whakapono kua "tukino" e te imperialism o Ingarangi to ratou whenua i muri i te Pakanga Tuarua o te Ao na te imperialism o Ingarangi (Walsh). I tua atu, i whakamahia e te Roopu Nahinara te 'Nationalism Karaitiana' ki te wikitoria i nga pooti a te iwi Afrikaner ma te kii na te Atua i hanga nga iwi o te ao, na reira me whakaute, kaua e wehi (Norden).
Heoi ano, ka taea te kii he kaikiri tenei whakaaro i te mea kaore i te mohio ki te taurite i waenga i nga iwi; i tohe noa kia noho motuhake nga mangumangu ki roto i o raatau rohe, kaua ki te whakauru ki etahi atu. Na te mana whakahaere katoa a te NP ki te Paremata, kaore nga Tangata Pango i wareware ki te mahi apartheid engari karekau he kaha ki te whakatika.
Ko te hua o te rangatiratanga o Ingarangi i muri i te pakanga tuatahi o te ao, ka kaha te tautoko a nga Afrikaners ki te Roopu Nahinara. I whai tenei roopu ki te hanga i tetahi tikanga motuhake ka riro ma te hunga maaka anake te kawenga mo te kawanatanga. Ko te Kaihanga Kaihanga o te apartheid a Takuta Hendrik Verwoerd i whakatairanga i te tino wehewehenga i waenga i te mangumangu me te ma i te wa o tana Pirimia i waenganui i nga tau 1948 me 1952.
I whakapono te iwi Nordics me awhi nga rereketanga, kaua ki te mataku na te mea he rereke nga rereketanga ka noho rangatira tetahi roopu. Ahakoa i kii a Hankins kia noho nga tangata mangumangu ki roto i o raatau awhina, kaua ki te whakauru ki etahi atu ahurea (Hankins), kaore ia i mohio he rite enei roopu 'kaore i te pai'.
I tua atu i te tono ki nga mangumangu ki te kawe i nga kaari tuakiri, i paahitia e te NP nga ture kia pera ai ratou. I ngawari ake te aro turuki a nga pirihimana i o raatau nekehanga. Mena ka mau ki te whakawhiti ki tetahi waahi kua tohua mo tetahi atu reihi, ka mauheretia.
I pootihia a Nelson Mandela hei perehitini pango tuatahi o Awherika ki te Tonga (Norden) i te 27 o Aperira, 1994, hei tohu i te mutunga o te apartheid. I roto i tana whaikorero i muri i tana tuunga hei perehitini, i tino kii a Mandela kaore ia i te whakaaro ki te whakahawea i nga Afrikaners. I whai ia ki te whakanui ake i nga ahuatanga pai i te wa e whakahou ana i "nga waahanga iti ake o te hitori o Afrikaner" (Hendricks).
I te wa e pa ana ki nga hara apartheid, i tautokohia e ia te Pono me te Whakahoutanga kaua te utu, ka tuku nga taha katoa ki te korero mo nga mea i tupu me te kore e mataku ki te whiu, ki te utu.
Ko Mandela, nana i awhina te hanga i te kawanatanga ANC hou i muri i te hinganga o te pooti, kaore i whakakore i te NP engari i whakatairanga i te houhanga rongo i waenga i nga Afrikaners me nga tangata kore-Afrika ma te kawe i nga tikanga me nga tikanga a Afrikaner ki mua o te houhanga rongo iwi.
Ahakoa o ratou matawaka, i ahei te hunga o Awherika ki te Tonga ki te mataki tahi i nga keemu whutupaoro na te mea kua noho te hakinakina hei kaupapa whakakotahi mo te motu. Ko nga Tangata Tangata mangumangu i takaro hakinakina i matakitaki pouaka whakaata, me te panui niupepa me te kore mataku i te whakatoi, ko te tumanako a Nelson Mandela mo ratou (Norden).
I whakakorehia te Apartheid i te tau 1948, engari kaore i tino whakakorehia nga Afrikaners. Ahakoa ehara i te mea karekau te NP e whakahaere i te whenua, he tumanako mo nga whakatipuranga o Awherika ki te Tonga kei te heke mai kia houhia ki o raatau o mua, kaua ki te noho mataku.
Ko nga mangumangu o Awherika ki te Tonga he iti ake te whakaaro ki nga maakaa he kaitukino na te mea he nui ake ta ratou whai waahi ki te ahurea Afrikaner. Ka mutu a Mandela i te tari, ka ngawari ake te whakatutuki i te rangimarie i waenga i te pango me te ma. Ko te whai ki te hanga hononga pai ake i waenga i nga iwi he mea nui ake inaianei i nga wa o mua, i te mea ka reti a Nelson Mandela hei te 16 o Hune, 1999.
I raro i te whakahaerenga a Nelson Mandela, i pai ano te ahua o nga Afrikaners ki o ratou mana i roto i te hapori na te mea i mauria mai te kawanatanga ma ki te rautau 21. Ko te Perehitini a Jacob Zuma kua tata ka pootihia ano ia ki te mahi nui o Awherika ki te Tonga i te tau 2009 hei kaiarahi mo te ANC (Norden).
Whakamutunga,
I te mea he maha nga mana o te NP i runga i te tautoko a nga kaipooti a Afrikaner, i taea e ratou te pupuri i te mana whakahaere mo te Paremata tae noa ki te ngaro o to ratou pooti; no reira, i te maaharahara te hunga ma kei te pooti mo tetahi atu roopu ka nui ake te mana mo te mangumangu, ka ngaro te mana ma na nga kaupapa whakakoi mena ka pooti ratou mo tetahi atu roopu.