Очерк дар бораи достони Гороглй
Достони Горуғлӣ шоҳасари адабист, ки аз фарҳанги туркӣ сарчашма гирифта, ба наслҳо мерос мондааст. Дар он саргузаштхои кахрамононаи шахеи афсонавй бо номи Гороглй, ки тачассуми шучоат, шучоат ва галабаи некй бар бадй мебошад, намоиш дода мешавад. Ин шеъри эпикӣ дар бораи ҳувияти туркҳо, арзишҳо ва инъикоси мероси таърихию фарҳангии онҳо фаҳмиши амиқ медиҳад. Дар сарзаминҳои бостонии туркӣ ҷойгир шудааст, ки эпикӣ аз таваллуди Горӯғлӣ, кӯдаке, ки дорои қобилиятҳои фавқулода ва барои бузургӣ ба дунё омадааст, оғоз мешавад. Дар повесть тарбияи Гороглй, вохурихои у бо махлукхои афсонавй, муборизаи у бар зидди куввахои шарир ва дар нихояти кор ба кахрамони обруманд табдил ёфтани у тасвир ёфтааст. Яке аз мавзуъхои марказии достони «Горуглй» муборизаи нек ва бад мебошад.
Гороглй хамчун рамзи адолат, мубориза ба мукобили куввахои гуногуни бадей, ки ба халки худ тахдид мекунанд, тасвир ёфтааст. Вай ватани худро аз лашкарҳои ишғолкунанда муҳофизат мекунад, ҳаюлоҳоро мағлуб мекунад ва ҳокимони фасодкорро даъват мекунад, ҳама барои муҳофизати бегуноҳон ва ҳимояи адолат. Эпос матонати ахлоқии Горӯғлиро ба таври возеҳ нишон дода, аҳамияти муборизаро барои ҳақ, ҳатто бар зидди мухолифатҳои зиёд таъкид мекунад.
Гузашта аз ин, дар «Достони Горуғлӣ» мафҳуми қаҳрамонӣ ва фазилатҳои марбут ба он мавриди таҳқиқ қарор гирифтааст. Гӯрӯғлӣ ҳамчун намунаи дурахшони мардонагӣ, садоқат ва шараф тасвир шудааст. Вай дар баробари хавфу хатар хеч гох гавго намемонад ва халкашро тарк намекунад. Дар ҳамос сифатҳое таъкид шудааст, ки Горӯғлиро ба як шахсияти арҷманд дар ҷомеаи туркӣ табдил дода, барои наслҳои оянда илҳомбахш аст. Дар эпос табиати сарнавишт ва наќши он дар њаёти Гороѓлї низ тафсиќ шудааст. Ҳанӯз аз таваллудаш пешгӯӣ шудааст, ки Горӯғлӣ ба бузургӣ тааллуқ дорад. Вай ин пешгӯиро тавассути болотар аз душвориҳо, бартараф кардани монеаҳо ва ноил шудан ба корнамоиҳои назаррас иҷро мекунад. Ин паҳлӯи сарнавишт ба ривоят як тасаввуф зам мекунад, ки эътиқод ба тақдир ва дахолати илоҳӣ дар фарҳанги туркро нишон медиҳад.
Илова бар ин, Достони «Гӯроғлӣ» ҳамчун санади таърихӣ хизмат мекунад, ки ба тамаддуни бостонии туркӣ ва анъанаҳои фарҳангии он равшанӣ меандозад. Он дар бораи тарзи зиндагӣ, арзишҳо ва сохтори иҷтимоии халқҳои туркӣ маълумот дода, ба мероси ғании онҳо назар мекунад. Тавассути достони Горуғлӣ хонандагон инчунин дар бораи урфу одатҳо, фолклор ва эътиқодҳое, ки ҷомеаи туркиро ташаккул додаанд, фаҳмиш пайдо мекунанд.
Хулоса, «Достони «Горӯғлӣ» як асари ҷолиби адабест, ки мавзӯъҳои пойдори қаҳрамонӣ, ахлоқу ахлоқ ва сарнавиштро меомӯзад. Бу турк халқларининг тарихий ва маданий меросига гувоҳлик берган турк халқининг квинтессенциясы ҳисобланади. Тавассути саргузаштхои Гороглй хонандагонро олами махлукхои афсонавй, мухорибахои эпикй ва галабаи некй бар бадй мафтун мекунанд. Ин шеъри эпикӣ ҳамчун шоҳасари абадӣ қарор дорад, ки то имрӯз ба тамошобинон илҳом бахшидааст ва садо медиҳад.
Очерк дар бораи достони Гороглй накшаи мураккаб аст
Сарлавҳа: Мушкилии сюжет дар достони Горӯғлӣ
Муқаддима:
Достони «Горӯғлӣ» танҳо афсонаи қаҳрамониву саргузаштӣ нест; ин як повести мураккабест, ки сюжетҳои гуногун, зерсохторҳо ва унсурҳои мавзӯиро бо ҳам мепайвандад. Достони Горӯғлӣ аз гардишҳо, гардишҳо ва достони бо ҳам печида пур аст, ки ба амиқӣ ва ғании баёни умумӣ мусоидат мекунанд. Дар ин очерк мураккабии сюжети достони «Горуглй» ва ахамияти он дар интишори мавзуъхои эпос тахкик карда мешавад.
Ҳикояҳои сершумор:
Достони «Горӯғлӣ» якчанд достони ба ҳам алоқамандро дар бар мегирад, ки дар тамоми қисса ба ҳам наздик ва аз ҳам ҷудо мешаванд. Ин хатҳои ҳикояҳо аломатҳо, танзимот ва низоъҳои гуногунро муаррифӣ намуда, ба сюжети умумӣ қабатҳои мураккабро илова мекунанд. Масалан, дар ҳоле ки талоши Горӯғлӣ барои мағлуб кардани ҷодугари бад Зултон дар марказ боқӣ мемонад, пас аз сафарҳои қаҳрамонҳои дигар, аз қабили ҳамроҳони Горуғлӣ, қаҳрамонони дигар ва ҳатто худи бадкирдорон, достони мувозӣ мавҷуданд. Ин равиши бисёрқабатӣ як лентаи рӯйдодҳо ва таҷрибаҳоро эҷод мекунад, ки ҳикояро ғанӣ ва васеъ мекунад.
Ҳодисаҳои бо ҳам алоқаманд:
Сюжети достони «Горўѓлї» бо њам алоќаманди зич дорад, ки натиљањои як воќеа ба рафти дигарњо таъсир мерасонад. Масалан, вохӯрии аввалини Горӯғлӣ бо махлуқи афсонавӣ Дарган пайдарпайии рӯйдодҳоро ба амал меорад, ки дар ниҳоят ӯро водор мекунад, ки ганҷинаи ниҳонеро, ки онро аждаҳои азим ҳифз мекунад, кашф кунад. Ба ҳамин монанд, пирӯзии Горуғлӣ дар набард бар зидди сарлашкари рақиб на танҳо мавқеи ӯро мустаҳкам мекунад, балки ба манзараи сиёсии тамоми минтақа таъсир мерасонад. Ин вобастагии байнихамдигарй мураккабии сюжет ва ба хам алокаманд будани амалиёти персонажхоро нишон медиханд.
Мавзӯъҳои тақдир ва тақдир:
Сюжети мураккаби эпос бо мавзуъхои такдир ва сарнавишт пайваста аст. Дар тӯли сафари Горӯғлӣ ҳолатҳои зиёде мавҷуданд, ки амалҳои ӯ бо пешгӯиҳо, хобҳо ё дахолати илоҳӣ роҳнамоӣ мекунанд. Ин унсурҳои сарнавишт ва сарнавишт боз як қабати печидаи дигарро ба сюжет зам карда, дар бораи табиати озодии ирода ва сарнавишт саволҳоро ба миён меоранд. Муносибати байни интихоби Гороѓлї ва иљрои сарнавишти ў як динамикаи андешаангезеро ба вуљуд меорад, ки мураккабии куллии њикояро баланд мебардорад.
Зерхатҳо ва рамзҳо:
Дар доираи сюжети асосӣ ҷойгир шуда, «Достони Гӯроғлӣ» зерсюжетҳо ва унсурҳои рамзӣ дорад, ки ба мураккабии куллии достон мусоидат мекунанд. Ин зерсохторҳо аксар вақт мавзӯъҳоро ба монанди муҳаббат, қурбонӣ ва кафорат омӯхта, дурнамои нозукиҳоро дар бораи аломатҳо ва ангезаҳои онҳо пешниҳод мекунанд. Рамзӣ дар шакли ашё, ҳайвонот ва ҳатто хобҳо ба ривоят амиқ ва қабатҳои маънӣ зам мекунад. Ин зерсюжетхо ва унсурхои рамзй ба сюжет гановат мебахшанд ва ба хонандагон имкони тахлилу тафсири амиктар фарохам меоваранд.
Хулоса:
Достони Гороглй мисоли сюжети мураккабест, ки аз доираи як афсонаи оддии кахрамонй берун меравад. Ҳикояҳои бо ҳам бо ҳам алоқаманд, рӯйдодҳои ба ҳам алоқаманд, мавзӯъҳои сарнавишт ва сарнавишт ва фарогирии зерсюжетҳо ва рамзҳо ҳама ба амиқӣ ва ғании ривоят мусоидат мекунанд. Эпопеяи Гороглй шаходати нозукихои достонсозй ва кобилияти адабиёти басо мураккаби тацрибаи башарро дарбар мегирад. Эпос ба воситаи сюжети мураккаби худ на танхо дилгарм мекунад, балки хонандагонро водор мекунад, ки бо мавзуъхои амиктар машгул шаванд ва дар бораи нозукихои хаёт андеша кунанд.